मेरो अभिन्न मित्र, तँ त महेन्द्रै होस्। जसरी राजा महेन्द्रले नेपाल राष्ट्रलाई गौरवमय शिखरतिर अग्रसर गराए, स्वाधीनताको सुगन्धले मातिएको एउटा असाधारण कालखण्ड सिर्जना गरे, उस्तै कुनै अपूर्व विशेषता तेरो कर्ममा झल्किन्छ। महेन्द्रको शासन काल इतिहासको सुनौलो अध्याय हो, जहाँ दूरदर्शिता, राष्ट्रवाद र अद्वितीय नेतृत्वको संयोजनले नेपाललाई सशक्त आधारशिलामा उभ्यायो। उनले राष्ट्रको हितमा लिएका ऐतिहासिक निर्णयहरू, सीमा सुरक्षाको सुनिश्चितता, भौगोलिक अखण्डता तथा सांस्कृतिक गौरवलाई अक्षुण्ण राख्ने दुरदर्शी दृष्टिकोणका कारण उनलाई विस्मरण गर्न सकिँदैन।
राजा महेन्द्रको शासनकाल सम्पूर्णरूपमा युगान्तकारी परिवर्तको वाहक रह्यो। २०१७ सालमा उनले राजनीतिक अस्थिरताको गाँठो फुकाउँदै पञ्चायती व्यवस्थाको स्थापनासहित मुलुकलाई एकताबद्ध गर्ने अभियान थालनी गरे। उनले नेपालको सार्वभौमिकता सुनिश्चित गर्दै कुनै विदेशी हस्तक्षेपलाई प्रवेश गर्न दिएनन्। योजनाबद्ध विकासको ढोका उघार्दै उनले देशलाई आत्मनिर्भरतातर्फ उन्मुख गराए। प्रथम, द्वितीय र तृतीय पञ्चवर्षीय योजनाले कृषि, औद्योगिकरण, यातायात, शिक्षा र सञ्चार क्षेत्रलाई व्यापक प्रवर्द्धन गरे।
राजा महेन्द्रकै पालामा नेपालमा यातायात क्रान्ति सम्भव भयो। पृथ्वी राजमार्ग, अरनिको राजमार्ग, महेन्द्र राजमार्ग जस्ता महत्त्वपूर्ण सञ्जालको विकासले देशलाई समुचित रूपमा जोड्यो। यी मार्गहरूले भौगोलिक एकतालाई सुदृढ पार्दै व्यापार र उद्योगमा उल्लेखनीय वृद्धिको आधार खडा गरे। संचार सेवामा पनि उनले ऐतिहासिक क्रान्ति ल्याए— नेपाल टेलिभिजन, रेडियो नेपालको विस्तार तथा हुलाक सेवाको आधुनिकीकरण जस्ता पहलले नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा चिनायो।
शिक्षा क्षेत्रमा राजा महेन्द्रको योगदान अकल्पनीय छ। त्रिभुवन विश्वविद्यालयको स्थापनाले उच्च शिक्षालाई राष्ट्रिय स्तरमा सहज बनायो। आधुनिक शिक्षाको जग निर्माण गर्दै उनले विद्यालयहरूको संख्या उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि गरे। नेपाली भाषा, साहित्य, कला र मौलिक संस्कृतिको संरक्षण तथा प्रवर्द्धनमा उनको भूमिका अविस्मरणीय छ। नेपाली संस्कृतिको मौलिकता जोगाउनका निम्ति उनले विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गराए, जसले नेपालीपनको जरा अझै गहिराइमा फैलियो।
उनको शासनकालमा भएका ठूला विकास निर्माण आयोजनाहरू मध्ये महेन्द्र राजमार्गको निर्माण विशेष रूपमा स्मरणीय छ। यस राजमार्गले नेपालका पूर्वदेखि पश्चिमसम्मका भूभागलाई आपसमा जोडेर भौगोलिक तथा आर्थिक समृद्धिको ढोका खोल्यो। यसैगरी, कर्णाली राजमार्ग, सिद्धार्थ राजमार्ग र अन्य भौतिक संरचनाहरूको विस्तारले नेपाललाई आवागमनमा थप सहज बनायो।
अर्थतन्त्रको सबलीकरणका लागि उनले औद्योगिकरणको प्रवर्द्धन गरे। वीरगञ्ज सुगर मिल, हरिसिद्धि ब्रिक एण्ड टाइल्स, बाँसबारी छाला कारखाना, बालाजु औद्योगिक क्षेत्रजस्ता उद्योगहरूको स्थापना महेन्द्रकै कार्यकालमा भएको थियो। यसले देशभित्र उत्पादनशीलताको वृद्धिमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्यायो।
उनले बैंकिङ प्रणालीलाई आधुनिकीकरण गर्न राष्ट्र बैंकको स्थापना गरे। नेपालमा वित्तीय अनुशासन कायम राख्दै मौद्रिक नीतिहरू कार्यान्वयन गर्न उनले लिएका कदमहरू आजसम्म सान्दर्भिक छन्। कृषि क्षेत्रमा नेपाललाई आत्मनिर्भर बनाउने लक्ष्यका साथ उनले भूमि सुधार कार्यक्रम ल्याए। कृषिमा आधुनिकीकरण गर्न उनले प्रविधियुक्त खेती, सिँचाइ प्रणाली तथा मलखादको व्यवस्थापनमा जोड दिए।
अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिको परिप्रेक्ष्यमा समेत राजा महेन्द्र अत्यन्तै प्रभावशाली रणनीतिकार थिए। उनले नेपाललाई गुटनिरपेक्ष राष्ट्रको रूपमा स्थापित गर्दै भारतसहितका अन्य राष्ट्रहरूसँग सन्तुलित सम्बन्ध राखे। संयुक्त राष्ट्रसंघको सदस्यता प्राप्त गर्ने कार्य महेन्द्रकै दूरदर्शी सोचको उपज थियो। उनले विदेशी सहायता लिने नीति अपनाए तापनि स्वाभिमानको भावलाई कहिल्यै गिराउन दिएनन्। अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई पारस्परिक स्वार्थमा आधारित बनाउँदै नेपाललाई एउटा आत्मनिर्भर राष्ट्रको रूपमा उभ्याउने प्रयत्न गरे।
उनको शासनकालमा नेपाली जनमानसमा राष्ट्रप्रेमको भावना प्रगाढ बनाइयो। नेपालको सीमा सुरक्षामा उनले विशेष ध्यान दिए। ‘नेपालको नक्सा नेपाली आफैंले कोर्नुपर्छ’ भन्ने दृढ अडान राख्दै उनले भौगोलिक सम्प्रभुतालाई सुदृढ बनाए। राष्ट्रिय एकताको मर्मलाई जीवन्त राख्दै उनले मुलुकभित्र विभिन्न जातजाति, भाषाभाषी तथा संस्कृतिहरूलाई समान अवसर प्रदान गरे।
राजा महेन्द्रको योगदान अतुलनीय छ। उनी मात्र एक राजा थिएनन्, उनी राष्ट्रनिर्माणका अद्वितीय युगपुरुष थिए। उनको शासनकालमा बनाइएका संरचनाहरू आज पनि नेपालको मेरुदण्डका रूपमा विद्यमान छन्। राष्ट्रको उत्थान यात्रामा उनका विचार, नीति तथा विकास योजनाहरू सधैँ प्रेरणादायी रहिरहनेछन्। उनको दूरदर्शिता, आत्मनिर्भरताका लक्ष्यहरू, भौगोलिक एकताका निम्ति गरिएको संघर्ष तथा सम्पूर्ण नेपालको उत्थानको निम्ति अपनाइएका नीति र योजना अविस्मरणीय छन्।
त्यसैले मेरो मित्र, तँ त महेन्द्रै होस्— एक निर्भीक, एक दूरदर्शी, एक सशक्त नेतृत्वकर्ताको रूपमा१ तँ पनि महेन्द्रजस्तै स्वाभिमानी बन, देशलाई प्रेम गर, राष्ट्रिय एकताको जग बलियो पार्न अग्रसर बन।
